Khớp là gì? Hãy cùng khám phá một phần cơ thể mà chúng ta thường nhắc tới nhưng ít người thực sự hiểu rõ – khớp.

Khớp là vùng tiếp giáp giữa hai đầu xương, hoặc giữa xương và răng. Cơ thể người có khoảng 360 khớp. Bởi các xương quá cứng để có thể uốn cong, vậy nên các khớp được sinh ra để cho phép cơ thể chuyển động. Không có khớp, cơ thể sẽ không thể di chuyển!

Khả năng vận động của khớp phụ thuộc vào cấu trúc, hình dạng và tính chất của các thành phần xung quanh khớp. 

Hai xương cấu thành khớp được cố định bằng dây chằng, bao khớp và ngăn cách với nhau một khoảng gọi là khoang khớp. Hai đầu xương được bao phủ bởi sụn gọi là sụn hyaline mềm mại và có tính đàn hồi cho phép hai đầu trượt lên nhau với hệ số ma sát rất thấp. Khoang khớp chứa một chất lỏng nhớt màu vàng, được sản xuất cục bộ bởi màng hoạt dịch nằm bên trong bao khớp. Chất lỏng này được gọi là dịch khớp, có tác dụng dinh dưỡng, bôi trơn và hấp thụ sốc, từ đó bảo vệ sụn khỏi bào mòn. Ở một số khớp sẽ có thêm mảnh sụn xơ nằm giữa các bề mặt sụn để cải thiện sự đồng nhất ví dụ sụn chêm đầu gối. 

Không phải tất cả các khớp đều có khả năng di động như nhau. Tùy theo loại mô liên kết giữa các xương và có khoang khớp hay không, các khớp được phân loại thành 3 nhóm:

Khớp hoạt dịch

Khớp hoạt dịch là những khớp di động cho phép chuyển động tự do trong nhiều hướng, bao gồm: chuyển động trượt, chuyển động góc (ví dụ: gập, duỗi, dạng) hay thậm chí là các chuyển động quay.

Khớp sụn

Đối với các khớp này, xương được kết nối chặt chẽ bằng sụn nên không có khoang khớp và dịch khớp. Loại khớp này ít linh động hơn, ví dụ:
– Các khớp cột sống nối các đốt sống thông qua một vòng sụn xơ gọi là đĩa đệm.

– Thoát vị đĩa đệm là một tình trạng thường gặp ở khớp này, khi đĩa đệm bị rách hoặc lồi ra ngoài.

Khớp sợi

Các xương ở đây được kết nối bằng mô liên kết sợi giàu sợi collagen và không có khoang khớp. Ở loại khớp này, các xương gần như được “hàn” lại với nhau nên không thể di chuyển được. Đây là trường hợp của các khớp giữa các xương của hộp sọ hoặc khớp giữa xương mác và xương chày. 

Cấu trúc của khớp hoạt dịch và một số thuật ngữ

• Khoang khớp là khoảng trống giữa hai xương trong ổ khớp chứa dịch hoạt dịch.
• Sụn ​​khớp bao phủ bề mặt các đầu xương trong ổ khớp. Sụn hyaline, một loại sụn đặc biệt, có bề mặt trơn mịn, giúp giảm ma sát và hấp thụ sốc trong suốt quá trình di chuyển, bảo vệ các cấu trúc khớp khỏi tổn thương do lực tác động.
• Bao khớp bao quanh khớp hoạt dịch bao gồm bao xơ và màng hoạt dịch. Bao xơ giúp kết nối các xương lại với nhau và ngăn ngừa trật khớp, đồng thời mang đến tính linh hoạt để khớp có thể thực hiện nhiều chuyển động khác nhau.
• Màng hoạt dịch là cấu trúc tiết ra dịch khớp, một chất lỏng nhớt giúp bôi trơn khớp, giảm ma sát và hấp thụ sốc trong quá trình vận động. Dịch khớp này cũng có vai trò loại bỏ các mảnh vụn và vi sinh vật từ các tổn thương khớp nhờ sự hiện diện của các đại thực bào,  những tế bào có khả năng thực bào để làm sạch khớp.

Tác động của lão hóa và thể thao đến khớp

Tác động của lão hóa

Lão hóa tự nhiên theo tuổi tác dần dẫn đến sự suy giảm khả năng sản xuất các thành phần cấu tạo khớp. Sụn ​​khớp mất đi tính linh hoạt, bị mất nước, các tế bào cấu thành sụn (chondrocytes) dần chết đi thông qua quá trình apoptosis và dịch khớp cũng bị thoái hóa, làm giảm khả năng bôi trơn và hấp thụ sốc của khớp. Những thay đổi liên quan đến tuổi tác này khiến khớp mất dần tính linh hoạt nhưng sẽ chưa bị mất khả năng vận động hoàn toàn. Những thay đổi sinh lý này một thời gian dài dẫn đến sự phá hủy sụn khớp, một tình trạng gọi là thoái hóa khớp, đặc biệt nếu có thêm các yếu tố khác tác động thêm vào (thừa cân, khớp làm việc quá sức, tiểu đường, yếu tố di truyền, v.v.) Tất cả những yếu tố này góp phần làm tăng tốc quá trình lão hóa khớp và dẫn đến sự thoái hóa.

Tác động của thể thao 

Hoạt động thể chất là yếu tố quan trọng để có một cơ thể khỏe mạnh và cường tráng. Tuy nhiên, việc luyện tập quá mức một số môn thể thao mang tính cạnh tranh cao hoặc các môn thể thao mạo hiểm như chạy siêu địa hình có thể gây hại cho khớp và cuối cùng dẫn đến tổn thương. Chấn thương thường gặp trong thể thao là một trong những nguyên nhân chính gây ra thoái hóa khớp.

Đứt dây chằng chéo hoặc rách sụn chêm (menisci) ở đầu gối là những chấn thương thường gặp ở các vận động viên. Những chấn thương này thúc đẩy sự tiến triển nhanh chóng của thoái hóa khớp.

Do đó, dù bạn là người chơi thể thao, người già hay đang ở độ tuổi trưởng thành, sự tiến triển nhanh chóng của bạn là việc rất cần thiết. Khớp giúp cơ thể chúng ta có thể chuyển động linh hoạt, vì vậy, bảo vệ chức năng này là cần thiết để duy trì sức khỏe lâu dài.

Bẻ ngón tay và các khớp khác

Bẻ khớp, như việc bẻ ngón tay, là hành động khi chúng ta kéo hoặc duỗi đột ngột các khớp, tạo ra sự gia tăng phạm vi chuyển động của khớp. Khi đó, khoang khớp sẽ giãn nở đột ngột, dẫn đến sự hình thành các khoang khí tạm thời. Khi khớp lại hình dạng ban đầu, các khoang khí này sẽ vỡ ra tạo ra âm thanh đặc trưng giống như tiếng bong bóng vỡ. Hành động này là phản ứng tự nhiên của cơ thể, và hầu hết chúng ta đều đã thực hiện nó, dù vô tình hay cố ý. Tuy nhiên, dù chưa có chứng minh khoa học rõ ràng về việc bẻ khớp gây tổn hại lâu dài, nhưng việc lặp đi lặp lại thói quen này trong thời gian dài có thể làm giãn dần màng khớp và dây chằng xung quanh khớp. Điều này có thể dẫn đến các vấn đề xương khớp, như thoái hóa khớp, bào mòn sụn khớp, hoặc viêm mặt sụn.