Thoái hóa khớp gối là căn bệnh thường gặp ở những người có tuổi và đang có xu hướng gia tăng ở người trẻ do lối sống ít vận động. Trong bài viết này, hãy cùng Omniarch tìm hiểu rõ hơn về bệnh lý thoái hóa khớp gối thông qua khái niệm, triệu chứng, phương pháp chẩn đoán và điều trị,…
Khái niệm thoái hóa khớp gối
Theo Trung tâm Thông tin Công nghệ sinh học Quốc gia Hoa Kỳ (NCBI), viêm xương khớp đầu gối (KOA), còn được gọi là bệnh thoái hóa khớp, là kết quả của sự hao mòn và mất dần sụn khớp, thường xảy ra phổ biến ở người cao tuổi.
Viêm xương khớp đầu gối có thể được chia thành hai loại: Nguyên phát (Primary osteoarthritis) và Thứ phát (Secondary osteoarthritis).
- Viêm xương khớp nguyên phát là tình trạng thoái hóa khớp mà không có nguyên nhân rõ ràng.
- Viêm xương khớp thứ phát là hậu quả của sự tập trung lực bất thường trên khớp như nguyên nhân sau chấn thương hoặc sụn khớp bất thường, chẳng hạn như viêm khớp dạng thấp (RA).
Theo thống kê của Hội Cơ xương khớp Việt Nam năm 2023, tỷ lệ người mắc bệnh xương khớp ở nước ta đứng top đầu thế giới với trên 30% người trên 35 tuổi và 60% người trên 65 tuổi. Các nghiên cứu trên bệnh nhân khớp cho thấy chỉ sau 5 năm phát bệnh, 60% bệnh nhân sẽ bị mất chức năng lao động bình thường và 16% bệnh nhân mất chức năng đi lại.
Nguyên nhân gây bệnh thoái hóa khớp gối
Nguyên nhân phổ biến nhất của thoái hóa sụn khớp gối là do tuổi tác và quá trình lão hóa, đặc biệt ở những người có tiền sử làm các công việc có tính chất nặng nhọc.
Thoái hóa khớp gối nguyên phát
Đây là những nguyên nhân cơ bản và phổ biến nhất dẫn đến thoái hóa hóa khớp gối:
- Tuổi tác: Sau độ tuổi trưởng thành, tế bào sụn khớp không còn khả năng sinh sản và tự tái tạo như trước nữa. Đặc biệt, khi tuổi càng cao, quá trình tổng hợp sụn sẽ kém đi, cùng với quá trình lão hóa góp phần đẩy mạnh khả năng thoái hóa khớp.
- Di truyền: Yếu tố di truyền có thể đóng một vai trò trong việc làm tăng nguy cơ thoái hóa khớp. Theo NCBI, ảnh hưởng di truyền của căn bệnh này là từ 35% – 65%. Nếu trong gia đình bạn có người thân mắc căn bệnh này, rất có khả năng, bạn cũng sẽ bị thoái hóa khớp gối.
- Nội tiết – sự chuyển hóa cơ thể: Các thay đổi nội tiết, đặc biệt là trong quá trình chuyển hóa cơ thể như giai đoạn mãn kinh, bệnh đái tháo đường có thể ảnh hưởng đến sức khỏe, gây lên các bệnh lý về xương khớp bao gồm thoái hóa khớp gối.
Thoái hóa khớp gối thứ phát
Bên cạnh các nguyên nhân chính dẫn tới bệnh thoái hóa khớp thì còn một số nguyên nhân khác như sau:
- Giới tính: Phụ nữ thường có nguy cơ cao hơn so với nam giới do tác động của hormone. Theo NCBI, hormone nữ có thể ảnh hưởng đến sự ổn định của khớp, tăng nguy cơ gặp chấn thương, đặc biệt là trong chu kỳ kinh nguyệt, giai đoạn mang thai khi có các thay đổi hormone lớn.
- Thừa cân: Trọng lượng cơ thể thay đổi, thừa cân làm tăng nguy cơ thoái hóa do áp lực lớn lên khớp, gây mòn sụn và giảm tính linh hoạt.
- Chấn thương vùng gối lặp đi lặp lại: Các chấn thương hoặc hoạt động lặp đi lặp lại có thể làm suy giảm chất lượng của sụn khớp, gây tổn thương cấu trúc khớp và tăng nguy cơ thoái hóa khớp.
- Vận động quá sức: Tác động cơ bản của vận động quá mức có thể làm mất cân bằng và tăng nguy cơ thoái hóa khớp.
- Mắc các bệnh về xương khớp khác: Một số bệnh lý khác như viêm khớp, thấp khớp,… có thể gây tổn thương xương khớp, gây mất cân bằng cơ học và kích thích quá trình thoái hóa trong khớp gối.
- Khớp bị vẹo hoặc từng bị gãy: Các biến đổi cơ bản như vẹo hoặc gãy có thể gây ra các thay đổi không tự nhiên trong cấu trúc và chức năng của khớp. Các thay đổi bao gồm việc tạo ra các điểm áp lực không đều lên bề mặt của khớp, mất cân bằng cơ học, tăng ma sát giữa các bề mặt khớp, gây mài mòn và thoái hóa sụn.
- Không tập luyện thể dục: Việc lười vận động cũng có thể ảnh hưởng đến sức khỏe của khớp, khiến cho khớp gối trở lên lỏng lẻo, thiếu dẻo dai và gây ra thoái hóa.
- Ăn uống thiếu khoa học: Chế độ ăn giàu chất béo, đặc biệt là chất béo bão hòa (Saturated fat), chất béo chuyển hóa (Trans fat) và thiếu hụt vitamin D cùng canxi gây ảnh hưởng đến cấu trúc xương đều làm tăng nguy cơ mắc thoái hóa khớp gối.
- Sử dụng sai cách thuốc Corticoid: Corticoid là một loại thuốc chống viêm mạnh có thể được sử dụng để giảm viêm và đau trong các bệnh lý khớp. Tuy nhiên, sử dụng nó một cách không đúng cách hoặc quá mức có thể có tác động tiêu cực đến sức khỏe của khớp.
Triệu chứng bệnh thoái hóa khớp gối theo giai đoạn
Thoái hóa khớp gối có 4 giai đoạn, mỗi giai đoạn lại được đặc trưng bằng các triệu chứng và dấu hiệu khác nhau. Dưới đây là những triệu chứng cụ thể trong mỗi giai đoạn của bệnh thoái hóa khớp:
Giai đoạn 1: Viêm hoặc bị tổn thương bên trong
Ở giai đoạn này, mặc dù chỉ có một phần nhỏ của lớp sụn khớp bị mòn, nhưng người bệnh thường không cảm thấy đau nhức hay khó chịu đầu gối. Khe khớp vẫn chưa thu hẹp và không có dấu hiệu rõ ràng, nhưng gai xương đã bắt đầu hình thành. Sự phát triển của gai xương có thể gây đau khi gập và duỗi cẳng chân, tuy nhiên, điều này thường xảy ra ở giai đoạn sau.
Do có triệu chứng không rõ ràng, hầu hết các trường hợp ở giai đoạn này, người bệnh khó phát hiện chính xác việc bị thoái hóa khớp gối. Mặc dù vậy, nếu nhận thấy nguy cơ thoái hóa khớp tiềm ẩn, người bệnh thường được chỉ định duy trì thói quen rèn luyện thể chất đều đặn thông qua các bài tập nhằm giảm thiểu bất kỳ triệu chứng khó chịu nào có thể xuất hiện và làm chậm quá trình thoái hóa khớp.
Giai đoạn 2: Thay đổi cấu trúc
Trong giai đoạn này, kết quả chụp X-quang khớp gối thường cho thấy không gian giữa các xương chưa bị thu hẹp, và không có cọ xát giữa chúng. Các dấu hiệu rõ ràng của thoái hóa chưa thể quan sát được một cách rõ ràng.
Đồng thời, chất lỏng hoạt dịch ở khớp vẫn đủ để duy trì khả năng vận động bình thường. Do đó, người bệnh chỉ cảm thấy đau nhức nhiều sau các hoạt động như quỳ, cúi hay đi bộ cả ngày và cảm giác co cứng khi không hoạt động nhiều giờ.
Giai đoạn 3: Hao mòn sụn khớp
Giai đoạn 3 của thoái hóa khớp được xem là “thoái hóa khớp mức độ trung bình” đặc trưng bởi sự tổn thương rõ ràng của sụn giữa các xương và thu hẹp không gian giữa chúng. Người bệnh sẽ gặp các triệu chứng đau nhức khi thường xuyên đi bộ, cúi, quỳ. Cảm giác cứng khớp cũng như sưng khớp cũng được biểu hiện rõ rệt hơn trong giai đoạn này gây ảnh hưởng không nhỏ tới chất lượng cuộc sống hàng ngày.
Giai đoạn 4 – Hỏng sụn khớp
Giai đoạn 4 của thoái hóa khớp được coi là giai đoạn “nghiêm trọng” bởi đây là thời điểm mà bệnh đã tiến triển đến mức độ đáng kể và gây ra những tác động nặng nề đến cuộc sống hàng ngày của bệnh nhân.
Trong giai đoạn này, không gian giữa các xương bị giảm đáng kể, sụn hầu như không còn nguyên vẹn, lượng chất lỏng hoạt dịch giảm đi, không đảm nhận được nhiệm vụ giảm ma sát giữa các bộ phận chuyển động của khớp.
Các triệu chứng đặc trưng trong giai đoạn này đó là bệnh nhân thường cảm thấy đau và khó chịu mỗi khi đi bộ hoặc cử động khớp. Khớp trở nên cứng và đôi khi trở nên bất động. Do vậy, giai đoạn này đòi hỏi sự can thiệp của chuyên gia y tế, và các phương pháp điều trị như phẫu thuật để cải thiện tình trạng của bệnh nhân.
Như vậy, thời điểm lý tưởng nhất để điều trị thoái hóa khớp gối chính là giai đoạn một của bệnh khi các triệu chứng mới chỉ bắt đầu xuất hiện. Việc điều trị lúc này giúp ngăn chặn hoặc làm chậm quá trình thoái hóa và giảm nguy cơ phát triển các vấn đề nặng nề trong tương lai.
Biến chứng của bệnh thoái hoá khớp gối
Thoái hóa khớp không chỉ gây ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống mà còn dẫn đến những biến chứng nguy hiểm về lâu dài cho người bệnh nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời:
- Đầu gối có nguy cơ bị chấn thương: Sụn khớp giữa xương bị mòn, làm giảm sự giảm xóc tự nhiên. Điều này tăng nguy cơ chấn thương đầu gối khi hoạt động, đặc biệt là trong các hoạt động đòi hỏi sự chuyển động đột ngột.
- Mất xương: Sự thoái hóa sụn khớp có thể dẫn đến mất xương do áp lực không đều và sự mòn của xương dưới sụn. Mất xương có thể làm suy giảm độ cứng và sức mạnh của khớp.
- Mất ổn định khớp: Sụn giữa xương không còn đủ để giữ cho khớp ổn định. Điều này có thể dẫn đến sự mất ổn định, tăng nguy cơ té ngã ở người cao tuổi.
- Sự đè nén lên hệ thần kinh tại vùng xương/sụn: Mất chất lỏng và sụn có thể làm tăng áp lực lên các dây thần kinh quanh khớp, gây đau và chèn ép dây thần kinh.
- Xuất hiện khối u nang ở phía sau khớp gối: Sự mòn sụn có thể dẫn đến việc hình thành u nang, làm tăng đau và giảm linh hoạt.
- Làm tăng khả năng mắc bệnh gout: Thoái hóa khớp có thể tăng nguy cơ bị gout do tăng cường sản xuất acid uric và giảm khả năng loại bỏ nó từ cơ thể.
- Ảnh hưởng đến giấc ngủ: Đau viêm khớp thường khiến người bệnh khó ngủ. Bệnh nhân có thể thức dậy vào ban đêm vì đau hoặc khó ngủ ngay từ đầu. Và việc thiếu ngủ có thể khiến cơn đau trở nên tệ hơn. Điều này làm tăng nguy cơ trầm cảm và có thể làm trầm trọng thêm các triệu chứng viêm khớp làm hạn chế khả năng di chuyển của bạn.
- Những thách thức về khả năng vận động và thể chất: giảm khả năng vận động, hạn chế thực hiện các công việc hàng ngày, những hoạt động đơn giản như leo lên xuống cầu thang.
- Kéo theo một số bệnh lý khác: Thoái hóa khớp gối có thể gắn liền với các vấn đề sức khỏe khác như bệnh tim mạch, đau lưng, và tăng nguy cơ mắc các bệnh lý xương khớp khác.
>> Xem thêm: 5 hoạt động người bị khớp gối nên tránh
3 phương pháp điều trị bệnh thoái hóa khớp gối
Thoái hóa khớp gối hiện chưa có phương pháp chữa trị hoàn toàn nhưng có nhiều phương pháp giúp kiểm soát và giảm bớt triệu chứng. Trong một số trường hợp, khi bệnh trạng đã phát triển quá mức, việc điều trị có thể trở nên khó khăn hơn và kết quả không đạt được như khi bắt đầu điều trị sớm. Do đó, khi có biểu hiện hoặc được chẩn đoán mắc thoái hóa khớp gối, bệnh nhân cần được điều trị kịp thời.
Điều trị không dùng thuốc
Phương pháp điều trị không dùng thuốc bao gồm các bài tập vận động giúp giảm đau và tăng cường sức mạnh cơ xung quanh khớp gối, cải thiện khả năng vận động linh hoạt của khớp. Tuy nhiên, phương pháp này đòi hỏi quá trình thực hiện lâu dài và đều đặn để ngăn chặn sự tiến triển của bệnh.
- Giảm cân: Đối với những người béo phì, giảm cân có thể làm giảm triệu chứng và nguy cơ mắc thoái hóa khớp gối.
- Vật lý trị liệu: Bài tập và liệu pháp vật lý giúp giảm đau, giảm viêm và cải thiện sức mạnh cơ, linh hoạt. Phương pháp này thích hợp cho người bệnh ở mọi giai đoạn của thoái hóa khớp gối. Bệnh nhân có thể thực hiện tập luyện theo hướng dẫn của chuyên gia để đảm bảo an toàn và đạt được hiệu quả cao.
- Tập vận động thoái hóa khớp gối: Một số bài tập nhẹ nhàng như đi bộ, đạp xe có thể giúp cải thiện sự linh hoạt và giảm đau. Điều này rất tốt cho những người ở giai đoạn đầu thoái hóa và không gây áp lực lớn lên khớp gối.
- Chỉnh sửa tư thế cho đúng: Điều chỉnh tư thế khi ngồi, đứng, và làm việc để giảm áp lực lên khớp gối. Phương pháp này nên được thực hiện từ giai đoạn đầu để ngăn chặn sự tiến triển của thoái hóa và tránh cảm giác đau nhức.
Điều trị sử dụng thuốc
Điều trị bằng thuốc là phương pháp điều trị thoái hóa khớp gối giúp bệnh nhân giảm được cơn đau và viêm tức thì cũng như tiết kiệm chi phí đáng kể so với phẫu thuật.
- Thuốc chống viêm giảm đau: Đây là phương pháp thích hợp cho mọi giai đoạn, đặc biệt là khi có triệu chứng viêm nhiễm.
- Thuốc chống viêm không steroid: Sử dụng khi cần giảm đau và viêm nhiễm, nhưng cần theo sự giám sát của bác sĩ.
- Thuốc bôi ngoài da: Kem, gel có chứa các thành phần giảm đau được bôi trực tiếp lên khu vực đau. Có thể sử dụng để giảm đau cục bộ, đặc biệt ở giai đoạn đầu.
- Thuốc chống thoái hóa khớp tác dụng chậm: Được thiết kế để bảo vệ sụn và ngăn chặn sự thoái hóa và thích hợp cho những người ở giai đoạn muộn thoái hóa.
- Thuốc tiêm vào khớp: Sử dụng khi cần giảm đau nhanh chóng, đặc biệt là khi các phương pháp khác không hiệu quả.
- Đắp thuốc: Sử dụng miếng dán chứa thuốc để giảm đau và viêm, có thể là phương pháp hỗ trợ để duy trì hiệu quả thuốc trong thời gian dài.
Điều trị can thiệp phẫu thuật
Phương pháp can thiệp phẫu thuật mang lại hiệu quả điều trị thoái hóa khớp gối lâu dài, giúp cải thiện triệu chứng và khả năng vận động rõ rệt cho người bệnh. Tuy nhiên, phương pháp này cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro và chi phí cao hơn so với các phương pháp điều trị bảo tồn.
- Ghép sụn: Ghép sụn là quá trình sử dụng sụn khỏe mạnh từ một phần khác của cơ thể hoặc nguồn cung sụn nhân tạo để lấp đầy lỗ trên sụn tổn thương. Phương pháp này phù hợp cho những trường hợp có tổn thương sụn cục bộ, giúp khôi phục và củng cố sụn tổn thương.
- Phẫu thuật cắt xương đầu gối: Phẫu thuật này liên quan đến việc cắt bỏ một phần nhỏ của xương đầu gối để giảm áp lực và cải thiện chức năng. Phương pháp phù hợp trong những trường hợp mà chỉ cần điều chỉnh cấu trúc và áp lực trên khớp gối.
- Thay thế bán phần khớp gối: Phẫu thuật nhằm thay thế một phần của đầu gối, thường là bảng sụn và xương bị tổn thương, phù hợp trong những trường hợp có tổn thương một phần của đầu gối, nhưng vẫn giữ được một phần của khớp gối tự nhiên.
- Thay toàn bộ khớp gối: Thay thế toàn bộ đầu gối bằng implant nhân tạo, được tiến hành cho những trường hợp thoái hóa khớp và tổn thương nặng nề, khi toàn bộ khớp cần được thay thế để khôi phục chức năng và giảm đau.
- Phẫu thuật nội soi làm sạch: Phẫu thuật nội soi được khuyến nghị cho những bệnh nhân có triệu chứng lâm sàng của thoái hóa khớp gối nguyên phát, bao gồm đau và hạn chế vận động gối, và phản ứng không tích cực với thuốc. Các tình trạng lâm sàng bao gồm: thoái hóa khớp gối giai đoạn 2 và 3; có dị vật khớp gối (như chuột khớp gối); có biểu hiện của kẹt khớp trên lâm sàng; và thoái hóa khớp gối kèm theo viêm dày bao hoạt dịch.
- Phẫu thuật nội soi tạo tổn thương dưới sụn: Phẫu thuật kích thích tủy xương thông qua nội soi ở khớp gối được áp dụng cho những trường hợp thoái hóa khớp gối thứ phát sau chấn thương ở người trẻ, đặc biệt là khi chỉ có vùng nhỏ hoặc vừa của sụn bị tổn thương. Hiện nay, phương pháp này thường được kết hợp với ghép tế bào gốc tự thân để điều trị thoái hóa khớp gối nguyên phát giai đoạn 2 và 3 với kết quả tốt hơn. Kết quả của phương pháp này là sự tái tạo một lớp sụn mới có cấu trúc gần giống với sụn trong (hyaline cartilage), giống như sụn khớp bình thường.
Con người không thể tránh khỏi tác động từ quá trình lão hóa tự nhiên của cơ thể. Tuy nhiên, bạn hoàn toàn có thể chủ động xây dựng một lối sống và sinh hoạt, ăn uống lành mạnh, khoa học để giữ khớp gối luôn khỏe mạnh và hạn chế các biến chứng nguy hiểm của thoái hóa khớp gối. Hy vọng bài viết này đã đem tới cho bạn những thông tin hữu ích, chúc bạn có một sức khỏe tốt và thật dồi dào năng lượng nhé!
